De kunst van transformatie: waarom vinden wij “loslaten” moeilijker dan paarden?

Als er één ding zeker is in het leven, dan is het dat alles continu verandert. Dat de zomer overgaat in de herfst, de herfst in de winter en de winter weer in de lente. Dat de aarde elke 24 uur om de zon draait blijft hetzelfde. De positie van de aarde verandert echter continu, het weer verandert continu, je doet nooit precies hetzelfde, waardoor geen dag uiteindelijk hetzelfde is. In je leven lijken momenten soms op elkaar, maar ze zijn natuurlijk nooit identiek.

Heel gewoon dus eigenlijk, verandering! Heel gewoon dat we als mens groeien, ouder worden, leerprocessen doormaken, ervaringen opdoen en emoties beleven die impact hebben op onze keuzes en levenshouding. Daarom is het eigenlijk best raar, dat we relatief veel moeite hebben met verandering als het gaat om ons persoonlijke leven en gedrag. We neigen er naar liever vast te willen houden aan patronen en gedragingen die onze gewoonte zijn geworden, dan ze los te laten. Zelfs als die gewoontes helemaal niet zo handig of goed voor ons zijn.

Paarden blijven niet vastzitten: ze ondernemen direct actie als ze voelen dat een situatie niet langer veilig is, of een patroon oncomfortabel is. Als er iets verandert in hun omgeving, schakelen ze er zonder aarzelen in mee. Waarom is het dat paarden dit zo gemakkelijk doen, terwijl onze eerste menselijke reactie op verandering meestal een uiting van weerstand is? De oorzaak hiervan gaat terug naar de oertijd.

Paarden zijn net als wij zoogdieren en kuddedieren. Net als mensen zogen ze hun jonggeborenen. Ze hebben net als wij sterke behoefte aan sociaal contact en kunnen in hun eentje minder gemakkelijk en minder lang overleven.

Het grote verschil tussen mensen en paarden is dat paarden van nature alleen planten eten, en dat andere dieren op hen jagen als bron van voedsel. De overlevingskansen van het paard hangen dus af van zijn bereidheid en vermogen om binnen een seconde alles los te laten en weg te sprinten van een aanvallend roofdier.

“Born to Run” dus. Paarden kunnen in heel korte tijd hoge snelheid opbouwen. En vluchten is hun onmiddellijke voorkeursreflex zodra ze spanning voelen. Het aandachtsvermogen van het paard is er op ingesteld om nergens anders mee bezig te zijn dan wat er hier en nu is. Ze besteden geen bewuste aandacht aan wat er gisteren gebeurde of wat ze morgen mogelijk te wachten staat. Anders raken ze namelijk in dit moment teveel afgeleid om op te merken dat ze letterlijk voor hun leven moeten rennen.

Omdat ze dus altijd in het hier en nu zijn, hebben ze geen keus dan hun realiteit onvoorwaardelijk te accepteren. Ze hebben in de evolutie geleerd dat het hun overleefkansen vergroot om een hoge tolerantie te hebben voor het feit dat alles continu verandert, en schakelen er zonder weerstand in mee. Dit heeft paarden een enorm succesvolle soort gemaakt. Ze bestaan al zo’n 60 miljoen jaar langer dan onze eerste rechtoplopende voorouders. Fysiek hebben ze in die tijd wel wat aanpassingen ondergaan maar hun basisformat is maar weinig veranderd. 

Wij mensen zijn sinds het moment dat we uit de bomen kwamen en rechtop gingen lopen, één van die jagers. Wij zijn omnivoren, we eten niet alleen planten maar ook vlees. Hoewel we tegenwoordig een bewuste keuze kunnen maken of we wel of geen dieren eten, is onze spijsvertering in staat om zowel planten als dierlijke eiwitten te verteren.

Hoewel we dat eiwit tegenwoordig veelal bij de supermarkt of slager kopen, moesten we er relatief gezien nog maar vrij kort geleden met onze stamgenoten voor op jacht. Daarbij hoort een grotere noodzaak om bewust bezig te zijn met het verleden en de toekomst: we moeten onze jaagpoging van gister immers analyseren, om te zorgen dat zo’n hert, rund of paard ons morgen niet wéér ontsnapt!

Vecht- en weerstandreflex

De voorkeursreflex van jagende soorten, wanneer de spanning oploopt, is niet vluchten, maar juist vechten: grijpen en weerstand bieden. In plaats van loslaten en wegrennen, ballen we ons lichaam om kracht te zetten voor een aanvallende sprong, en trekken onze spieren in een grijpreflex samen. Het succes van de jacht hangt immers af van de mate waarin een jager letterlijk en figuurlijk vasthoudend kan zijn. Ook tijdens groot ongemak, zoals een prooidier van meer dan 500 kilo dat op hoge snelheid allerlei sprongen maakt om te proberen die jager van zich af te schudden.

Het is deze oerreflex van vasthouden en ons schrap zetten om weerstand te bieden, die onze eerste reactie is wanneer er spanning oploopt: zodra we bijvoorbeeld onzeker worden over wat we kunnen verwachten. Daarbij hoort dat we bijna automatisch in verzet gaan tegen iets nieuws of onverwachts. En dat we als reflex automatisch grijpen naar onbewuste keuzes en gedragingen die ons eerder beschermd hebben, ook als die in de huidige situatie niet productief en handig zijn. Zelfs als ze veel onprettiger zijn, dan gewoon accepteren dat dingen niet hetzelfde blijven.

Emotionele fitness betekent bewust kunnen kiezen

Die oerreflex van in de weerstand schieten is een enorm krachtig overleefmechanisme. Ook in de moderne tijd hebben we hem nog steeds af en toe nodig. Want uiteraard zijn niet alle veranderingen per sé even wenselijk of goed voor ons. De mate waarin we echter slagen om niet automatisch aan die reflex toe te geven maar bewuste keuzes te maken in onze reacties, bepaalt in hoge mate de kwaliteit van ons menselijk bestaan en van onze relaties.

Het is dus een belangrijk leerproces om die reflex op tijd te herkennen en te ondervangen, en er niet meteen ‘in te schieten’ maar eerst je andere keuzes en mogelijkheden te overwegen. We noemen die vaardigheid emotionele ‘fitness’. Je wilt immers bewust voor die reactie kiezen die de meeste kans geeft op een productief resultaat in het hier en nu. Dit is iets dat we van paarden kunnen leren!